Amur rumantscha censurada

En il relasch litterar da Reto Caratsch sa mussan ils fastizs da la censura nazistica durant la segunda guerra mundiala.

Da Claudia Cathomas

Il schurnalist ed autur Reto Caratsch e sia dunna Irma èn stads maridads sur 45 onns e sa scrivevan adina cura ch’els eran dapart. Bunamain 300 da quellas brevs èn conservadas en il relasch da Reto Caratsch en l’Archiv svizzer da litteratura che à sta ordinà ed inventarisà dacurt. Las brevs documenteschan l’amur dal pèr ed era la lingua ladina en la communicaziun scritta sur in mez tschientaner. Sulettamain tschintg da quellas brevs nun han els scrit per rumantsch, mabain per talian e tudestg. Ils dus buls sin las cartas postalas cun l’inscripziun «Geprüft Oberkommando der Wehrmacht» tradeschan il motiv per quella midada da lingua nunusitada.

Las tschintg brevs dals onns 1939 e 1940 derivan da Berlin, nua che Reto Caratsch è stà correspundent per la NZZ dapi il 1932 e nua che era sia dunna e ses trais uffants han vivì temporarmain. Ellas dattan perditga d’ina severa censura da linguas nunenconuschentas en brevs, dentant era en discurs telefonics. «Sprechen Sie eine verständliche Sprache, sonst wird die Verbindung abgebrochen», admoniva ina vusch suenter paucas minutas cura che Irma Caratsch telefonava cun sia mamma. Reto Caratsch utilisava il rumantsch per transmetter infurmaziuns delicatas enten telefonar cun ses collega da la NZZ Nicolo Biert, enfin ch’il discurs vegniva interruts, sco che ses figl e diplomat Claudio Caratsch rapporta.
En ils artitgels da Reto Caratsch restan ses pleds adina tudestgs ed adina clers. Sco schurnalist curaschus crititgescha el Adolf Hitler ed al numna sco in dals emprims quai ch’el è, numnadamain in dictatur. La pressa tudestga reagescha e scriva da Reto Caratsch sco dad in «übler Hetzjournalist». Era en las brevs rumantschas a sia dunna commentescha Caratsch la politica da Hitler e la suppressiun dals gidieus − che pertutgava era amis da la famiglia − senza mastgar ils pleds. En las brevs talianas e tudestgas dal 1939/1940 manca quella critica bunamain dal tut ord motivs da censura.

Ils 24 da zercladur 1940 scriva Irma Caratsch: «Es ist mir so fremd, Dir meinem Lieben auf deutsch zu schreiben. Ich komme mir vor, wie wenn ich einen Aufsatz schreiben würde». Per far attents ses um sin brevs che nun arrivan propona ella en ina brev taliana insaquants dis pli tard da numerar las brevs: «Questa la mia sarebbe n° 3». Il pèr nun ha pli pudì numerar bleras brevs. Mo in’emna pli tard, ils 3 da fanadur 1940, ha Reto Caratsch survegnì il cumond da bandunar la Germania entaifer 24 uras. Ses rapport davart ina sfessa en las relaziuns da la Germania e l’Uniun Sovietica han fat daventar Reto Caratsch definitivamain ina persona non grata. Hans Frölicher, Ambaschadur Svizzer a Berlin, nun era dispost da sustegn da sustegnair il schurnalist cunquai ch’el na vuleva betg ristgar las bunas relaziuns cun ils Tudestgs. En ses diari ha Reto Caratsch descrit l’expulsiun dischagreabla. Returnads en Svizra sa legra el da «meine Stauffacherin, die die Geschicke der langen Berlinerzeit redlich mit mir geteilt hat» e d’in pajais «[…] wo du Deiner Zeitung schreiben kannst, die Regierung sei auf dem Holzweg mit der und der Massnahme, und die Zeitung druckt es ab, wenn ein Funke Vernunft in Deiner Einsendung steckt und der Redakteur nicht gerade eine Windfahne ist». Suenter l’onn 1940 han Reto ed Irma Caratsch era tschernì sezs lur pleds en lur vita privata − els èn restads rumantschs.

Contact

Bibliothèque nationale suisse
Archives littéraires suisses
Hallwylstrasse 15
3003 Berne
Suisse
Téléphone +41 58 462 92 58
Fax +41 58 462 84 08
Courriel

Imprimer contact

https://www.nb.admin.ch./content/snl/fr/home/portrait/als/points-de-vue/points-de-vue-2017/amur-rumantscha-censurada.html