L’istorgia la pli enconuschenta da Margarita Uffer sa tracta da l’emprim bitsch – che n’è insumma betg romantic. Ina concurrenza litterara ha chaschunà quest text.
Dad Annetta Ganzoni
Cun l’intent da publitgar in tom rumantsch en sia enconuschenta collecziun «Nova Biblioteca Svizra», ha la chasa editura Schweizer Verlagshaus lantschà la stad 1964 ina concurrenza litterara per rimnar istorgias curtas e raquints. Tranter ils 34 texts inoltrads è vegnida distinguida l’istorgia «Igl bitsch» da Margarita Uffer. L’onn 1967 è cumparida l’antologia «Prosa rumantscha – Prosa romontscha» che cuntegna sper ils tschintg raquints premiads nov ulteriuras lavurs. La prosa curta en ladin, surmiran, sursilvan e sutsilvan è oz tranter las interessantas ediziuns da survista da quels onns. L’intenziun da la chasa editura da publitgar l’antologia en ina versiun sinoptica rumantscha–tudestga n’è dentant betg vegnida realisada.
L’inserat da la concurrenza, las communicaziuns da pressa, la publicaziun e la correspundenza colliada cun l’editura Schweizer Verlagshaus èn documentads en l’archiv litterar da Margarita Uffer. «Igl bitsch» è restà ses raquint il pli enconuschent, translatà en plirs idioms rumantschs, en dialect songagliais, en franzos ed en rumen. En vista a la represchentaziun svizra a chaschun da la Fiera da cudeschs a Francfurt il 1998 ha Walter Haas proponì er ina versiun tudestga.
«Igl bitsch» è raquintà or d’ina perspectiva interna, nua che s’inscuntran giavischs, projecziuns e realitad d’ina giuvna. Lecturas e lecturs vegnan a savair pauc da las circumstanzas externas da la saira da plievgia durant ils onns 1940, en ina citad cun industria e lingias da tram. La protagonista emprova da sa persvader da dar l’emprim bitsch a l’um ch’ella numna «Milutin» tenor ina figura da paraula; el la numna «Mimosa». Suenter la lavur spetga ella davant la fabrica il giuven che nagina da sias cumpognas na guarda. El la vul bitschar ed ella refusa – turnada enavos al trist allogi tar trais dunnas veglias sa siemia ella da la saira sequenta e da ses sentiments per il giuven. En in’idealisaziun romantica surelevescha la protagonista l’emprim bitsch ch’ella vuless conceder be per in di da festa, il pli gugent per il di da nozzas. Il giuven manegia che sia refusa saja crudela e ch’el tschertgia in’autra.
La saira dal raquint arriva el cun retard, e finalmain sa decida ella. El maina sia Mimosa sut la punt: «El tschercha la buca tg’el brama da dei, quella pitschna buca d’unfant tgi nign carstgan n’o mai tutgia. Ed el la peglia cun la forza.» Er sche la giuvna solitaria na parta betg il plaschair da bitschar, sa senta ella finalmain amada.Gnanca il gust da tschagula na basta per svegliar ella or da sias fantasias beadas. Pir la tschera nauscha dal giuven la fa star airi: «‹Quegl è sto amparnevel›, dei el, ed el largia igl unfant tgi sa desda or d’en semma.» Empernaivel? Tras quest pled realisescha la matta andetgamain che l’um davant ella è tut auter che quel da sias fantasias. Permalada e vilada fugia ella vers sia trista pensiun.
I fa part da l’art da quest raquint ch’el prenda en egl senza gronds pleds l’atmosfera e la posiziun da la dunna en la societad da quels onns. Levmain ironic sclerescha el il foss tranter las fantasias romanticas e la realitad sut l’aspect da l’autodeterminaziun feminina naschenta.
La magistra da linguas, traductura e publicista Margarita Uffer (1921–2010) ha relaschà poesias («Damaun es sulagl», 1988), tocs teater e raquints sco era ina biografia detagliada da ses um, il teolog e filolog Giuseppe Gangale (1898–1978).
Dapli areguard quest tema
Als ein Mädchentraum platzte (PDF, 3 MB, 01.12.2021)Der Bund, Dienstag, 23. November 2021
Last modification 23.12.2021
